2022’de Türk savunma sanayii

SETA, her yılın sonunda hazırladığı gelenekselleşen “SETA Yıllığı Türkiye”de Türk savunma sanayiinde 2022’de gerçekleşen önemli gelişmeleri bir araya getirdi:

2022’DE TÜRK SAVUNMA SANAYİİ

Türk savunma sanayii 2022’de de yoğun bir gündeme sahip oldu. Yılın ilk büyük atılımı 14 Ocak’ta Test ve Eğitim Gemisi TCG UFUK’un (A-591) hizmete girmesi ile gerçekleşti. Platform, milli imkan ve kabiliyetlerle üretilen Türkiye’nin ilk istihbarat gemisi oldu. Yerlilik oranının yüzde 70’e ulaştığı TCG UFUK’a 194 yerli firma katkı sağladı. Dünyada sadece sayılı istihbarat teşkilatında yer alan geminin projesine 2017’de başlanmıştı. Gemi 110 personel taşıyabilmekte ve 60 gün denizde kalabilmektedir. Ayrıca 10 tonluk bir helikopter de gemiye iniş yapabilmektedir. Hizmete giriş töreninde konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan açıklamasında şu ifadelere yer verdi:

“Sahadan temin ettiği taktik istihbarat ve yürüttüğü operasyonlarla oyunun seyrini ülkemiz lehine değiştiren, başarılara imza atan teşkilatımız, siber güvenlikten yapay zekaya kadar her alanda kapasitesini güçlendiriyor. Hizmete alacağımız istihbarat gemimiz, teşkilatımız için yeni ve önemli bir imkandır. Dünyada pek az istihbarat teşkilatının sahip olduğu en modern donanımlara sahip bu gemimiz sayesinde kara ve havada olduğu gibi denizlerde de gücümüzün artacağına inanıyorum.”

Rusya-Ukrayna savaşında Rus birliklerine karşı gösterdiği başarılı muharebe performansıyla dünya çapında yeniden dikkat çeken Türk S/İHA sistemlerinin yurt içi teslimlerine de devam edildi. Bu kapsamda 5 Şubat 2022’de Kara Kuvvetleri Komutanlığına yeni Bayraktar TB2 teslimatı yapıldı. Bu teslimat paketindeki SİHA’larda yerli üretim CATS kameraları kullanıldı. 15 Mayıs 2022’de Aselsan tarafından üretilen CATS sistemlerinin teslimlerine devam edildiği açıklandı. Sistemler ANKA ve Bayraktar TB2’ye 2021’de entegre edilmişti. Önümüzdeki süreçte de AKINCI TİHA’ya entegre edilmesi öngörülmektedir. Mayıs 2022 itibarıyla Aselsan’ın ayda 6 adet CATS kamerası ürettiği, bunu aylık 10 adete çıkarmayı hedeflediği belirtildi. Aselsan şu ana kadar 40’tan fazla CATS teslimatı gerçekleştirdi. Kanada’nın Türkiye’ye uygulamaya başladığı ambargo dolayısıyla S/İHA kameralarını yerlileştirme ve millileştirme çalışmaları kapsamında CATS projesi yürütülmüş ve tamamlanmıştı.

Benzer şekilde, 4 Ağustos 2022’de TUSAŞ tarafından üretilen AKSUNGUR SİHA platformundan 1 adet daha Deniz Kuvvetleri Komutanlığına teslim edildi.7 24 Ağustos 2022’de ise AKINCI TİHA sistemlerinin teslimatlarının devam ettiği, 3 adet AKINCI TİHA’nın Hava Kuvvetleri Komutanlığına teslim edildiği açıklandı.8 Öte yandan, 7 Eylül 2022’de Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. (STM) tarafından keşif, gözetleme ve istihbarat amaçlı geliştirilen döner kanatlı milli gözcü İHA TOGAN’ın ilk teslimatlarının gerçekleştirildiği açıklandı.9 18 Eylül 2022’de Bayraktar KIZILELMA ilk motor entegrasyon testini başarıyla tamamladı.  20 Ekim 2022’de Bayraktar TB2, Sahil Güvenlik Komutanlığı envanterine ilk kez girdi. Teslimat 6 adet Bayraktar TB2’den oluşurken sistemlerin 6 adet yerli CATS kamerayla donatıldığı da ifade edildi.

Yıl içerisinde birçok Türk şirketi uluslararası alanda önde gelen fuarlarda boy göstererek Türk savunma sanayi ürünlerinin tanıtılmasını sağladı ve çeşitli savunma anlaşmaları yapılmasını kolaylaştırdı. Bu anlamda 14 Şubat’ta Türkiye ile BAE arasında Savunma Sanayii İşbirliği Niyet Mektubu imzalandı. 21 Şubat 2022’de de Türkiye ile Kongo Demokratik Cumhuriyeti arasında Savunma Sanayii İşbirliği Anlaşması imzalandı. 28 Şubat 2022’de Bangladeş ile Devletten Devlete Gerçekleştirilen 6. Savunma Sanayii Sözleşmesi SSB tarafından tamamlandı. 2022 Mart’ta yedincisi düzenlenen Katar’ın ev sahibi olduğu Doha Uluslararası Deniz Savunma Fuarı ve Konferansına (DIMDEX) Türkiye’den 32 firma katıldı. 17 Mayıs 2022’de Türkiye ile Kosova arasında savunma sanayii iş birliğini geliştirmek ve ihracatı artırmak amacıyla G2G (hükümetler arası) anlaşması imzalandı.

Diğer taraftan 26-29 Mayıs 2022 arasında TEKNOFEST ilk kez farklı bir ülkede, Azerbaycan’da gerçekleştirildi. TEKNOFEST Azerbaycan kapsamında düzenlenen girişim zirvesi Take Off Bakü’ye ABD, Almanya, İrlanda, Pakistan, Mısır, Arjantin, Türkiye, Azerbaycan ve Avrupa ülkeleri dahil olmak üzere 32 ülkeden katılım gerçekleşti. 30 Mayıs 2022’de Türkiye ile BAE arasında savunma sanayii alanında iki mutabakat muhtırası imzalandı. 1 Haziran 2022’de Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) ile Litvanya Savunma Bakan Yardımcısı Vilius Semeska ve heyeti arasında bir görüşme gerçekleştirildi ve Türkiye ile Litvanya arasında Savunma Sanayii İşbirliği Niyet Mektubu imzalandı. 6-8 Eylül 2022 arasında 41 Türk savunma sanayii firması; Azerbaycan Savunma Sanayi Bakanlığı girişimleri ve Azerbaycan Savunma Bakanlığı destekleri ile bu yıl dördüncüsü yapılacak olan ADEX Fuarı’na (Azerbaijan International Defence Exhibition) katıldı.

6-9 Eylül 2022 arasında ise Polonya’nın Kielce şehrinde düzenlenen Orta ve Doğu Avrupa’nın en büyük askeri fuarı olan MSPO Uluslararası Savunma Sanayi Fuarı’na Türkiye 26 firma ile lider ülke olarak katıldı. Türkiye daha önce de 2013’te MSPO Fuarı’na lider ülke olarak katılmıştı. 21-25 Eylül 2022 arasında Türkiye, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin başkenti Pretorya’da düzenlenecek Afrika Havacılık ve Savunma Fuarı AAD 2022’ye Cumhurbaşkanlığı SSB koordinasyonunda ve Savunma ve Havacılık Sanayi İhracatçılar Birliği (SSI) desteğiyle 25 firma ile katılım sağladı.

Diğer taraftan 30 Mayıs’ta Türkiye ile BAE arasında iki mutabakat muhtırası imzalandı. Türkiye’den Savunma ve Havacılık Sanayii İmalatçılar Derneği (SASAD) ile BAE’deki muadil kuruluş EDDC (Emirates Defense Companies Council) arasında endüstriyel iş birliği alanında mutabakat muhtırası imzalanırken, TR TEST ile BAE tedarik kuruluşu Tawazun arasında ise test ve sertifikasyon konusunda mutabakat muhtırası imzalandı. Bunun öncesinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Şubat 2022’de gerçekleştirdiği BAE ziyaretinde iki ülke arasında Savunma Sanayii İşbirliği Niyet Mektubu imzalanmıştı. Kasım’da ise BAE’nin Türkiye’den toplam değeri 1 milyar doları aşan 120 adet SİHA ve mühimmat almak istediği iddia edildi. Buna temel sebep olarak ise daha önce almayı planladığı Reaper SİHA sistemlerinin satışına ABD tarafından onay çıkmaması gösterildi.

Yıl içerisinde Türkiye’nin, savunma ve havacılık ihracatındaki artış devam etti. 9 Ağustos 2022’de Savunma Sanayii Başkanı İsmail Demir, Türkiye’nin savunma sanayii ürünleri ihraç ettiği ülke sayısının 170’i geçtiğini, ihraç edilen ürün çeşidinin de 230’un üzerine çıktığını açıkladı. En dikkat çekici ihracat olaylarından biri Filipinler’e ATAK helikopteri teslimatlarının başlaması oldu. 6 Nisan 2022’de ATAK helikopterinin Filipinler’e ihracatının töreni gerçekleştirildi. Bu, aynı zamanda helikopterin de ilk ihracatı oldu. Türkiye ile Filipinler Savunma Bakanlığı arasında imzalanan Devletten Devlete (G2G) Uluslararası Anlaşma kapsamında söz konusu ihracat gerçekleştirilmiş oldu. Daha önce 10 Mart’ta toplam 6 adet helikopterin 2’sinin Filipinler’e teslim edildiği duyurulmuştu. 6 Nisan’da 2 adet ATAK helikopteri ve 1 adet C-295 nakliye uçağının Filipinler ordusunun envanterine girmesi dolayısıyla Col Jesus Villamor Hava Üssü’nde bir tören düzenlendi. Filipinler Savunma Bakanı Delfin Lorenzana törende yaptığı konuşmada Filipinler Hava Kuvvetleri için harika bir gün olduğunu ve ATAK helikopterlerinin ülkesinin terörle mücadelesinde destek vereceğini ifade etti. Türkiye şu ana kadar 4 pilot ve 19 teknisyene eğitim verdi. Toplamda ise 13 pilota eğitim verilmesi planlanmaktadır. TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil ise 6 adet helikopterin tamamının bu sene içerisinde teslim edileceğini ve bunun yanında Filipinler’in ilave talepleri olduğunu ifade etti. Pakistan’a ihraç edilecek ATAK için ise halen ihracat lisansı beklenmektedir.

Diğer taraftan 15 Mart 2022’de KAPLAN MT Orta Sınıf Tank Platformlarının ilk parti seri üretimi tamamlanarak Endonezya’ya teslim edildi. Böylece Türkiye tank sınıfında ilk ihracatını da gerçekleştirmiş oldu. KAPLAN, Endonezya Savunma Bakanlığı ile imzalanan G2G Anlaşması kapsamında geliştirilmişti. 25 Mart 2022’de Türkiye ile Brezilya arasında da bir Savunma Sanayii İşbirliği Anlaşması imzalandı. Öte yandan Kasım’da BORA balistik füzesinin ihracat versiyonu olan KHAN füzesinin Endonezya’ya satışıyla Türkiye ilk kez balistik füze ihracatı gerçekleştiren ülkeler arasına girdi. KHAN füzesinin BORA gibi 280 kilometre menzile sahip olduğu bilinmektedir. Diğer taraftan Endonezya’nın başkenti Cakarta’da düzenlenen Indo Defence Expo & Forum 2022’ye katılan İsmail Demir, 2 Kasım 2022’de Endonezya ile uzay ve havacılık alanında yapısal konularda çalışma yapılması, kontrol botu projesi, roketler ve savaş yönetim sistemine yönelik anlaşmalar imzalandığını açıkladı. Türkiye’nin otuzu aşkın firmayla en fazla katılım gösterdiği fuarda ayrıca Nurol Makine tarafından üretilen zırhlı araç Yörük 4x4’ün Endonezya’da ortak üretimine yönelik mutabakat metni imzalandı.

Ayrıca, STM tarafından üretilen İlter Drone Tespit ve Engelleme Sistemi ile Havelsan tarafından üretilen Ağ Destekli Savaş Yönetim Sistemi Advent satışlarına yönelik de Türkiye ile Endonezya arasında anlaşmalar imzalandı. Diğer taraftan FNSS üretimi Zırhlı Amfibi Hücum Aracı (ZAHA) fuara götürülerek ilk kez yurt dışında sergilendi. Benzer şekilde FNSS ve Endonezya şirketi PT Pindad tarafından üretilen orta sınıf tank KAPLAN MT de fuarda yerini aldı.

Türkiye’nin daha önce Fransa ve İtalya ile ortak üretim anlaşması yaptığı SAMP-T sistemi de yıl içinde yeniden gündeme geldi. Mart 2022’de yapılan NATO Zirvesi kapsamında gerçekleştirilen görüşmelerden sonra Türkiye, İtalya ve Fransa arasında SAMP-T hava savunma sistemi hususunda ortaya konan hedeflerin yeniden canlandırılabileceği gündeme geldi. G20 Liderler Zirvesi kapsamında Endonezya’da Cumhurbaşkanı Erdoğan ile görüşen İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, Türkiye, İtalya ve Fransa arasında SAMP-T meselesinde teknik bazı sorunların kaldığını ve bunların kısa zamanda çözülmesi arzusunu dile getirdi. 5 Ocak 2018’de imzalanan sözleşmede Fransa, İtalya ve Türkiye’nin ihtiyaçlarını karşılayabilecek yeteneklere sahip SAMP-T sisteminin ortaklaşa geliştirilmesi amacı etrafında anlaşılmıştı.

Genel olarak savunma sanayiinde yaşanan bazı diğer gelişmeler şu şekilde belirtilebilir: 31 Mart 2022’de Roketsan tarafından ÇAKIR Füze Ailesi’nin lansmanı gerçekleştirildi. Füze ailesi 4 ayrı grup ve 8 farklı düzeyi içermekte olup füzenin menzili 150+ kilometredir. ÇAKIR Füze Ailesi, Gemisavar Füze, Elektronik Harp Füzesi, Seyir Füzesi ve Sürü Sensörlü Seyir Füzesi olmak üzere 4 gruptan oluşuyor. Farklı görev icra kabiliyetleriyle gerek tüm kuvvet komutanlıklarının gerekse de Milli İstihbarat Teşkilatının ihtiyaçlarının karşılanması amaçlanmıştır. Füze 150+ kilometre menzile sahip olup aynı zamanda super sea-skimming kabiliyetini de taşımaktadır. Sabit ve döner kanatlı hava araçları, TİHA/SİHA, SİDA, taktik tekerlekli kara araçları ve su üstü platformlardan atılabilecektir.

22 Nisan’da Türkiye’nin ilk çoklu bomba atarı TG40-BA’nın ilk teslimatları gerçekleştirildi. 3 Mayıs’ta milli yazılım ve donanıma sahip günümüz muharebe sahasının en modern elektronik harp sistemi olarak nitelenen VURAL’ın son partisinin Türk Silahlı Kuvvetlerine (TSK) teslim edildiği açıklandı. 23 Mayıs 2022’de Yeni Tip Denizaltı Projesi’nin ikinci denizaltısı HIZIR REİS’in havuza çekim işlemi ile SELMAN REİS’in ilk kaynak töreni gerçekleştirildi. Denizaltılara AKYA Ağır Sınıf Torpido ve ATMACA Gemisavar füzesi entegre edileceği açıklandı. 7 Haziran 2022’de Yonca-Onuk Tersanesi ve Havelsan iş birliğinde geliştirilen SANCAR Silahlı İnsansız Deniz Aracı denize indirildi. Etkinlikte konuşan İsmail Demir şu ifadeleri kullandı:

“Silahlı insansız hava araçlarında edindiğimiz tecrübe ve başarıyı deniz araçlarında da göstererek bu alanda da dünyanın önde gelen ülkelerinden biri olmayı hedefliyoruz.”

SANCAR SİDA keşif ve gözetleme, su üstü harbi, mayına karşı tedbir görevlerinin insansız olarak icra edilebilmesi amacıyla geliştirilmektedir. 10 Temmuz 2022’de milli hava-hava füzesi GÖKDOĞAN’ın radar arayıcı başlıklı test atışı yapıldı. Görüş ötesi füze olan GÖKDOĞAN’ın bu sene içerisinde envantere girmesi beklenmektedir. 17 Temmuz 2022’de mini-mikro İHA’ların imhası için geliştirilen ŞAHİN 40mm Fiziksel İmha Sistemi’nin ilk kez envantere girdiği açıklandı. Sistemin kritik tesislerin korunması, sınır güvenliği ve hava savunma maksatlarıyla kullanılabileceği belirtildi. 24 Temmuz 2022’de Roketsan tarafından üretilen portatif hava savunma füze sistemi SUNGUR’un ilk kafilesinin TSK’ya teslim edildiği duyuruldu. Sistem İHA, uçak ve helikopterlere karşı etkili olabilmektedir.

14 Eylül 2022’de Pasif Dış İskelet Projesi’nin tamamlandığı ve sistemin ilk prototiplerinin güvenlik güçlerinin kullanımına verildiği açıkladı. Interact firması tarafından geliştirilen sistem, askerin 40 kilograma kadar yükünü yüzde 80 oranında hafif hissettiriyor. 15 Eylül 2022’de Türkiye’nin yerli olarak ürettiği dünyada elektronik harp kabiliyetine sahip ilk insansız su üstü aracı MARLIN SİDA tanıtıldı. SSB koordinasyonunda Aselsan ve SEFİNE Tersanesi iş birliğinde yerli ve milli olarak geliştirilen MARLİN’in, kıyı veya açık denizde savunma ve taarruz maksatlı deniz harbi operasyonlarında kullanılması planlanmaktadır. Ayrıca MARLİN SİDA Portekiz’de 25-30 Eylül arasında gerçekleştirilen Dynamic Messenger 2022 isimli NATO tatbikatının insanlı ve insansız unsurları içeren ikinci bölümünde başarılı bir şekilde görev yaptı. Böylece, MARLİN SİDA Türkiye’den NATO tatbikatlarına katılan ilk insansız su üstü aracı oldu.

Ekim 2022’de STM tarafından İHA sistemlerinin GPS olmayan sahalarda da görev icra edebilmesini sağlayacak Küresel Konumlama Sistemi Bağımsız Otonom Seyrüsefer Sistemi Geliştirilmesi (KERKES) Projesi tamamlandı ve teslim edildi. Dünyada sayılı ülkenin sahip olduğu bu teknoloji sayesinde Türk mini İHA sitemleri GPS köreltmesi gibi elektronik harp önlemlerine karşı bağışıklık kazanmış olacak. 21 Ekim 2022’de SSB tarafından yürütülen MELTEM-3 Projesi kapsamında P-72 deniz karakol uçağının beşincisi Deniz Kuvvetlerine teslim edildi.

Avrupa’nın en büyük sanayi kümelenmesi olan SAHA İstanbul’un düzenlediği SAHA Expo Savunma, Havacılık ve Uzay Sanayi Fuarı’nın açılışında konuşan İsmail Demir şu ifadeleri kullandı:

“Bugün geldiğimiz duruma bakarsak ülkemizin yürüttüğü savunma projesi sayısı 750’yi geçti. Bu projelerin yaklaşık yarısını son 6-7 yılda başlattık. Savunma projelerimizin büyüklüğü 60 milyar doların üzerinde ulaştı. Savunma sanayinde faaliyet gösteren firma sayısı 1.600’ü geçti ve cirosu 10 milyar doların üstüne çıktı. 2021 yılı itibarıyla 3 milyar 224 milyon dolarla tarihin en yüksek ihracat rakamına ulaştık. İnşallah bu yılın sonunda 4 milyar doları geçeceğini düşünüyorum. AR-GE’ye ayrılan bütçe yıllık 1,5 milyar doları geçti. Kara ve deniz araçlarında sadece kendimizin değil, dost ve müttefik ülkelerin de ihtiyaçlarını karşılayan bir ülke haline geldik.”

Benzer şekilde Demir, Türkiye’nin “kendi savaş gemisini tasarlayan, inşa eden ve idamesini gerçekleştirebilen 10 ülke arasında” bulunduğunu belirtti ve “İHA, SİHA ve TİHA teknolojisinde ise artık dünyanın ilk 3 ülkesi içindeyiz” ifadelerini kullandı. SAHA EXPO’da birçok yerli ürün de ilk kez sergilendi. Örneğin Titra Teknoloji tarafından geliştirilen DELİ Kamikaze İHA, SAHA EXPO’da ilk kez sergilendi. Diğer taraftan SAHA EXPO’yu ziyaret eden Selçuk Bayraktar da AKINCI’ya henüz geliştirme aşamasındayken taleplerin olduğunu ve bugüne değin beş ülkeyle ihracat sözleşmesi imzalandığını, diğer taraftan henüz hiç uçmamış olmasına rağmen Türkiye’nin insansız savaş uçağı KIZILELMA’ya da “çok daha büyük devletlerden talep” olduğunu ifade etti.

10 Kasım 2022’de İsmail Demir F-16’ların modernize edilmesinde kullanılacak olan Aktif Dizin Taramalı Radar’ın (AESA) kısa süre içinde AKINCI’ya takılacağını açıkladı. AESA radarının daha sonra F-16 uçaklarında ve Milli Muharip Uçak’ta da kullanılması planlanmaktadır.

Öte yandan Türk Deniz Kuvvetlerinin amiral gemisi olacak TCG Anadolu’nun deniz testleri geminin inşa edildiği İstanbul Pendik’teki Sedef Tersanesi’nde devam etmektedir. Eylül 2022’de tersaneye bir ziyaret düzenleyen SSB Başkanı Demir, gemide yalnızca SİHA sistemleri değil, ileriki aşamalarda KIZILEMA ve HÜRJET gibi uçakların da iniş ve kalkış yapabilme kabiliyetleri kazandırılması hususlarında çalışmalar yapıldığını açıkladı. Ayrıca TCG Anadolu ile asgari bir tabur büyüklüğünde bir kuvvetin ana üs desteği olmaksızın geminin kendi lojistik imkanlarıyla kriz bölgesine intikal etme kabiliyetine sahip olduğunu vurguladı.

Çalışmayı incelemek için: 2022'de Türkiye